Al je voedsel kopen onder één dak dat is echt handig. Maar wat koop je daar eigenlijk? Zijn de producten wel zo gezond en voedingsrijk? Verschillende universiteiten zochten dit uit in opdracht van het ministerie van VWS.

Tekst Ron Bekker
Bron Monitoring van de mate van gezondheid van het aanbod en de promoties van supermarkten en out-of-home-ketens. Wageningen universiteit november 2021

In totaal valt 21% van het supermarktassortiment in de Schijf van Vijf en 79% hierbuiten.

Van de wekelijkse aanbiedingen uit de folders en producten die in de winkels gepromoot worden door plaatsing in kopschappen en in impulsmeubels, valt 19% in de Schijf van Vijf en 81% buiten de Schijf van Vijf

Een ongezond voedingspatroon is een van de belangrijkste risicofactoren voor het ontstaan van overgewicht, obesitas en voedingsgerelateerde chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en verschillende soorten kanker. Gezonde voeding draagt bij aan de preventie van deze chronische aandoeningen en resulteert bovendien in een betere kwaliteit van leven, mondgezondheid, darmgezondheid en de groei en ontwikkeling van kinderen. Naar schatting was ongezonde voeding in Nederland in 2017 verantwoordelijk voor € 8.8 miljard aan kosten, waarvan € 6 miljard aan zorgkosten. De overige € 2.8 miljard betrof indirecte kosten, zoals verlies van productiviteit door ziekteverzuim

Met het Nationaal Preventieakkoord (NPA) is een stap gezet om de Nederlandse voedselomgeving te verbeteren en gezonde keuzes makkelijker te maken. Om de voortgang van huidige en toekomstige beleidsacties gericht op het optimaliseren van de voedselomgeving te kunnen monitoren, is een betrouwbaar en onafhankelijk instrument voor de verslaglegging van het aanbod en de promoties in supermarkten en out-of-home-ketens van belang

In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) hebben wetenschappers van de Wageningen Universiteit, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit Utrecht een onderzoek uitgevoerd om  een beeld te krijgen van het huidige aanbod en de promoties van Schijf-van-Vijf-producten in Nederlandse supermarkten en out-of-home-ketens en  te verkennen wat een goede manier kan zijn om het aanbod en de promoties te monitoren

Van het totale aanbod van voedingsmiddelen in zes supermarktketens valt 79% niet in de Schijf van Vijf. 

De top 5 meest aangeboden productgroepen zijn:
1) non-alcoholische dranken (incl. frisdrank, siroop, water, sappen);

2) alcoholische dranken;

3) snoep, chocolade en ijs;

4) vlees en gevogelte

 5) koek en gebak.

Deze top 5 is 36% van het totale aanbod. Hiervan staat 6% in de Schijf van Vijf. 

De top 5-productgroepen met het hoogste aandeel Schijf-van-Vijf-producten in supermarkten zijn:

1) eieren;

2) peulvruchten;

3) vis;

4) fruit

5) groente.

Deze top 5 is 13% van het totale aanbod. Hiervan staat 69% in de Schijf van Vijf. 

De voedselconsumptie van mensen is in zeer beperkte mate het gevolg van weloverwogen, beredeneerde en individuele keuzes, maar wordt sterk beïnvloed door de leefomgeving. Daarom is deze context een belangrijk speerpunt in het NPA. In dit rapport richten wij ons specifiek op de rol van de voedselomgeving. De voedselomgeving wordt gekenmerkt door de fysieke context (bijvoorbeeld beschikbaarheid van voedingsmiddelen, kwaliteit, marketing), economische context (bijvoorbeeld voedselprijzen), beleidscontext (bijvoorbeeld wet- en regelgeving, akkoorden, convenanten) en de sociaal-culturele context (bijvoorbeeld normen en waarden).

Wereldwijd is het aanbod van sterk bewerkte, vette en suikerrijke voedingsmiddelen gestegen, de voedselmarketing van deze producten is toegenomen en prijzen hiervan zijn gedaald. Ook in Nederland is het aanbod van eten en drinken in onze leefomgeving de afgelopen decennia sterk veranderd en zijn er meer voedselaanbieders bijgekomen. Ondanks dat er door de meeste voedselaanbieders ook gezonde producten worden aangeboden, hebben ongezonde producten de overhand. Uit eerder onderzoek bleek dat Utrechtse middelbare scholieren tijdens de schoolpauze drie tot vier keer zo vaak snoepgoed, saucijzenbroodjes, croissantjes en chips kunnen kopen bij omliggende voedselaanbieders dan snackgroenten of snackfruit. Over het algemeen geldt dat voedingsmiddelen met een lage voedingswaarde goedkoper zijn dan voedingsmiddelen met een hoge voedingswaarde. Daarbij zijn ook de portiegroottes van producten toegenomen. Dit is niet alleen zichtbaar in de Verenigde Staten, maar ook in Nederland. Los van het overvloedige aanbod, de lagere prijzen en grote porties van ongezonde voedingsmiddelen worden energierijke producten flink gepromoot. In 2010 (29,8%) en 2018 (21,3%) viel de minderheid van de aanbiedingen in Nederlandse supermarkten binnen de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. 

Tot slot maakt de positionering van ongezonde producten in de supermarkt of in de out-of-home-ketens bijvoorbeeld op ooghoogte, geplaatst aan de kopse kant van het schap of in speciale promotiebakken, ook dat mensen ongezonde producten vaker kiezen dan de gezonde producten die ergens anders staan opgesteld (24). Het voedselaanbod en de promoties van voedingsmiddelen moedigen met name voedselkeuzes aan die niet aansluiten bij de Richtlijnen Goede Voeding van de Nederlandse Gezondheidsraad (25). 

Zelf het hele rapport lezen ? Dat kan hier: Monitoring van de mate van gezondheid van het aanbod en de promoties van supermarkten en out-of-home-ketens | Rapport | Rijksoverheid.nl